Συντάκτης: Πρόδρομος Γιαννάς
Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Επικοινωνίας-Δημοσιότητας, ΣΔΟΚΕ, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Διδάσκων στο ΠΜΣ Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Ασκώ το λειτούργημα του καθηγητή για πολλά χρόνια και διδάσκω σε ένα πολυπληθές τμήμα ενός κεντρικού πανεπιστημίου της Ελλάδας.
Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας την εμπειρία μου από ένα θεωρητικό μάθημα που διδάσκω κάθε χειμερινό εξάμηνο. Το μάθημα είναι ενταγμένο στο 5ο εξάμηνο του προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών. Είναι θεωρητικό με 3 ώρες θεωρία και 1 ώρα ομάδα εμβάθυνσης και είναι υποχρεωτικό για τις 3 από τις 4 κατευθύνσεις του Τμήματος.
Ας καταγράψουμε μερικά πεπραγμένα του χειμερινού εξαμήνου 2022-2023, που δεν διαφέρουν, όμως, από τα αντίστοιχα προηγούμενων ετών, για να αναρωτηθούμε για τον ρόλο της δια ζώσης διδασκαλίας στο μαζικό πανεπιστήμιο στην αυγή του 21ου αιώνα.
Αυτό το ακαδημαϊκό εξάμηνο, 661 φοιτητές και φοιτήτριες του Τμήματος δήλωσαν το μάθημά μου. Τη διδασκαλία του θεωρητικού μέρους ανέλαβα εγώ, ενώ οι ομάδες εμβάθυνσης ανατέθηκαν σε συνάδελφό μου, ο οποίος συναντούσε τους φοιτητές και φοιτήτριες σε ολιγομελείς ομάδες (!) μέχρι 80 ατόμων. Αναφορικά με την αξιολόγηση της επίδοσης των φοιτητών-τριών, η τελική εξέταση συνεισφέρει 70% του τελικού βαθμού και η εργασία που παρουσιάζεται στις ομάδες εμβάθυνσης σε γραπτή και προφορική μορφή από όσους φοιτητές-τριες επιλέξουν τη συμμετοχή συνεισφέρει το υπόλοιπο 30% του τελικού βαθμού.
Για τους 661 φοιτητές-τριες που δήλωσαν συμμετοχή στο θεωρητικό μέρος του μαθήματος ορίστηκε στο πρόγραμμα μια μεγάλη αίθουσα χωρητικότητας 150 ατόμων. Η αίθουσα διαθέτει τεχνολογικό εξοπλισμό που περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, μικρόφωνο και ηχεία για να ακούγεται η φωνή του καθηγητή μέχρι τα τελευταία έδρανα καθώς και μεγάλες οθόνες τοποθετημένες στους τοίχους στο ενδιάμεσο της αίθουσας για να έχουν οι φοιτητές-τριες που βρίσκονται σε καθίσματα απομακρυσμένα από την έδρα της αίθουσας οπτική επαφή με τον καθηγητή.
Τις πρώτες δυο-τρεις βδομάδες διεξαγωγής του μαθήματος επικρατεί το αδιαχώρητο στην αίθουσα διδασκαλίας. Δεν έχουν φυσική παρουσία όλοι που δήλωσαν το μάθημα, αλλά σίγουρα το 1/4 του συνόλου εμφανίζεται για παρακολούθηση. Αποτέλεσμα να μην υπάρχουν αρκετά καθίσματα για όλους, πολλοί φοιτητές και φοιτήτριες να συνωστίζονται στους διαδρόμους ή να μπαινοβγαίνουν στην αίθουσα από τα πρώτα 20 λεπτά και ο καθηγητής να προσπαθεί απεγνωσμένα και με συνεχείς εκκλήσεις να επιβάλει κάποια τάξη για να μπορέσει να ξεκινήσει τη διδασκαλία.
Το θέμα της αυτόβουλης αποχώρησης των φοιτητών-τριών από την αίθουσα κατά τη διάρκεια του μαθήματος είναι ένα σύνηθες φαινόμενο που συνεχίζεται σε πολλές από τις διαλέξεις του μαθήματος. Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί για αυτή την εθελούσια αποχώρηση των φοιτητών-τριών. Άραγε οφείλεται στην έλλειψη μεταδοτικότητας του καθηγητή, στο γεγονός ότι οι ενότητες που απαρτίζουν την ύλη του μαθήματος δεν είναι δελεαστικές, ενδιαφέρουσες και χρήσιμες για πολλούς από τους φοιτητές-τριες, στην αδιαφορία πολλών φοιτητών-τριών για το Πρόγραμμα Σπουδών που παρακολουθούν δεδομένου ότι «η σχολή στην οποία είναι εγγεγραμμένοι και φοιτούν» δεν συγκαταλέγεται στις πρώτες τρεις επιλογές τους στο μηχανογραφικό που συμπλήρωσαν για την εισαγωγή τους στην Ανώτατη Εκπαίδευση, στη βιοποριστική ανάγκη αρκετών φοιτητών-τριών να εργάζονται παράλληλα με τη φοίτησή τους κ.ο.κ.;
Οι 3 ώρες θεωρητικής διδασκαλίας διεξάγονται συνεχόμενες χωρίς διάλειμμα. Η εμπειρία μου έχει καταδείξει ότι σε πολυμελείς τάξεις το δεκάλεπτο διάλειμμα αποδιοργανώνει την τάξη, γιατί δίνεται η ευκαιρία στους συμμετέχοντες να αποχωρήσουν χωρίς να επιστρέψουν για τη συνέχιση και ολοκλήρωση του μαθήματος. Γνωρίζω από μελέτες ότι είναι πολύ δύσκολο να κρατηθεί η προσοχή ενός ατόμου στη διδασκαλία παραπάνω από περίπου 45 λεπτά, αλλά το δίλημμα που τίθεται είναι αν κάποιος διδάσκων προτιμά να έχει κοντά του το σύνολο της τάξης για δύο-δυόμιση ώρες ή να ρισκάρει να βρεθεί με μια αποδεκατισμένη τάξη λιγοστών φοιτητών-τριών στο δεύτερο μέρος.
Η κατάσταση εξομαλύνεται μερικώς μετά τον πρώτο μήνα. Οι τάξεις είναι πιο διαχειρίσιμες μέχρι το τέλος του εξαμήνου, αφού ο μέσος αριθμός προσέλευσης στο μάθημα είναι περίπου 80 άτομα. Με μια τάξη αυτού του μεγέθους είναι εφικτή, έστω και με κάποιες δυσκολίες, η διδασκαλία. Ο καθηγητής μπορεί να προβάλει και να αναπτύξει τις διαφάνειες που έχει ετοιμάσει για το μάθημα, να ζητήσει ανατροφοδότηση από τους φοιτητές-τριες, να ανοίξει συζήτηση μαζί τους και να τους καταστήσει ενεργούς συμμετέχοντες στη διαδικασία της διδασκαλίας. Βέβαια, η ενεργητική συμμετοχή των φοιτητών-τριών δεν εξαντλείται στην παρέμβαση μερικών εξ αυτών με σχόλια, αλλά μπορεί να λάβει τη μορφή εναλλαγής ρόλων, συμμετοχής και συζήτησης σε επιμέρους ομάδες εργασίας, ανακεφαλαίωσης των σημαντικών πτυχών του μαθήματος, συν-διδασκαλίας του μαθήματος με προετοιμασία μέρους της ύλης του επόμενου μαθήματος από τους ίδιους κ.ά.. Ωστόσο, αυτές οι μορφές ενεργητικής συμμετοχής των φοιτητών-τριών είναι εφικτές σε ολιγομελείς τάξεις των 20-30 ατόμων, όχι σε τάξεις που διεξάγονται στις μεγάλες αίθουσες και αμφιθέατρα ενός μαζικού πανεπιστημίου του μητροπολιτικού κέντρου.
Στον τελικό βαθμό του μαθήματος αποτιμάται, όπως προανέφερα, σε ποσοστό 70% η εμπέδωση της ύλης του θεωρητικού μέρους που λαμβάνει τη μορφή γραπτής τελικής εξέτασης. Από τα 661 άτομα που δήλωσαν το μάθημα έδωσαν το παρόν για την τελική εξέταση οι 495, δηλαδή 75%. Λόγω του όγκου των φοιτητών-τριών, η εξέταση περιείχε μόνο ερωτήσεις Σωστού/Λάθους με μείωση βαθμών για κάθε λάθος απάντηση. Ασφαλώς και δεν είναι παιδαγωγικά σωστό η γνώση ενός φοιτητή να αποτιμάται με μια εξέταση αυτής της μορφής. Από την άλλη μεριά, ο όγκος των γραπτών, η μη πρόβλεψη περισσότερων βαθμολογητών πέραν του διδάσκοντος και ο περιορισμένος χρόνος διόρθωσης των γραπτών και κατάθεσης της τελικής βαθμολογίας δυσχεραίνουν ή ακόμα και αποκλείουν άλλες μορφές τελικής εξέτασης.
Τέλος, τις τελευταίες 2-3 βδομάδες του μαθήματος διενεργείται η αξιολόγηση του μαθήματος και του διδάσκοντος από τους φοιτητές-τριες μέσω συμπλήρωσης ερωτηματολογίων. Παρότι είχα επισημάνει στους φοιτητές-τριες τη σημασία της αξιολόγησης για τη διδασκαλία του μαθήματος, στην ημερομηνία τέλεσης της αξιολόγησης συμμετείχαν μόνο 25 φοιτητές-τριες! Λάβετε, μάλιστα, υπόψη ότι τα στοιχεία των αξιολογήσεων καταχωρούνται σε βάσεις δεδομένων που διατηρεί η ΜΟΔΙΠ του Πανεπιστημίου, περιλαμβάνονται στις εκθέσεις της ΟΜΕΑ του τμήματος και στους ετήσιους απολογισμούς του τμήματος και ενδέχεται να αποτελέσουν και βαρόμετρο της διδακτικής επίδοσης των καθηγητών!
Μια σύντομη απεικόνιση του μαθήματος σε αριθμούς εμφανίζει ότι:
- 661 φοιτητές-τριες δήλωσαν το μάθημα,
- 80 εξ αυτών, δηλαδή 12% των δηλωθέντων, συστηματικά παρακολούθησαν τη δια ζώσης διδασκαλία,
- 25 φοιτητές, δηλαδή 0.03% του συνόλου των δηλωθέντων και μόλις το 31% των παρευρισκόμενων συστηματικά στις διαλέξεις, αξιολόγησαν το μάθημα και τον διδάσκοντα, ενώ
- 495, δηλαδή το 75% των δηλωθέντων στο μάθημα αυτό, διεκδίκησαν τελικό βαθμό, καθώς προσήλθαν στις τελικές εξετάσεις.
Αυτά τα στοιχεία δεν είναι ενθαρρυντικά για το μέλλον της Ανώτατης Εκπαίδευσης και ειδικότερα της δια ζώσης διδασκαλίας. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και οι λύσεις δεν πρέπει να αναζητηθούν μόνο από το Πανεπιστήμιο ή τους διδάσκοντες σε αυτό. Για τους διδάσκοντες προτείνω να υπερασπιστούν και να υπηρετήσουν τη δια ζώσης διδασκαλία ως αναντικατάστατη διαδικασία μάθησης. Για το Πανεπιστήμιο προτείνω να προσδώσει και να αναβαθμίσει τη συνεισφορά της δια ζώσης διδασκαλίας στην πρόσληψη και εξέλιξη των μελών ΔΕΠ καθώς και στην ανάπτυξη και διαπαιδαγώγηση των μελλοντικών γενεών της κοινωνίας. Το μαζικό, λοιπόν, Πανεπιστήμιο του μητροπολιτικού κέντρου, και θα τολμούσα να πω το στοίχημα για το ΠΑΔΑ, οφείλει έμπρακτα να τονίσει τη σπουδαιότητα της δια ζώσης διδασκαλίας και να την αναδείξει ως ένα από τα διακριτά του χαρακτηριστικά.